Các cá thể sen thối&nbsp;Rafflesia arnoldii được tìm thấy ở cả rừng mưa nguyên sinh và thứ sinh.

Loài này chưa được đánh giá cho Sách đỏ IUCN, nhưng tình trạng bảo tồn của Rafflesia arnoldii hiện đang được quan tâm do các yếu tố nhân sinh và sinh học. Các yếu tố nhân sinh góp phần vào sự suy giảm chủ yếu là nạn phá rừng và khai thác; các yếu tố sinh học góp phần vào sự suy giảm bao gồm bản chất đơn tính của loài thực vật này, quần thể hạn chế và tỷ lệ giới tính lệch, với phần lớn các hoa là hoa đực. Tuy nhiên, du lịch sinh thái được cho là mối đe dọa chính đối với loài này. Tại các địa điểm thường xuyên có khách du lịch ghé thăm, số lượng nụ hoa được tạo ra mỗi năm đã giảm.[2]

Chồi mất nhiều tháng để phát triển và hoa chỉ nở trong vài ngày. Hoa là hoa đơn tính – hoa đực hoặc hoa cái, do đó cần cả hai hoa để thụ phấn thành công.[20]

Ruồi Drosophila colorata, Chrysomya megacephala và Sarcophaga haemorrhoidalis ghé thăm những bông hoa muộn. Kiến đen thuộc chi Euprenolepis có thể ăn các nụ hoa đang phát triển, có thể giết chết chúng.[13]

Hiện sen thối khổng lồ&nbsp;R. arnoldii&nbsp;được coi là một trong ba quốc hoa của Indonesia, hai loài còn lại là nhài trắng (Jasminum sambac) và lan hồ điệp (Phalaenopsis amabilis). Dù có mùi kinh khủng là vậy, R. arnoldii&nbsp;vẫn chính thức được công nhận là “loài hoa quý hiếm” của quốc gia (tiếng Indonesia: puspa langka) theo Sắc lệnh số 4 của Tổng thống vào năm 1993.

Do tên của Jack được ưu tiên (priority), cái tên&nbsp;R. arnoldi&nbsp;nghiêm túc nên được coi là một danh pháp đồng nghĩa của R. titan; nhưng ít nhất ở Anh, hay cụ thể là vào thời điểm đó, người ta thường ngầm thừa nhận những cái tên được giới thiệu bởi các nhà khoa học nổi tiếng như Brown về mặt phân loại là đúng đắn. Điều này đã được chuyên gia về&nbsp;Rafflesia người Hà Lan, Willem Meijer&nbsp;chỉ ra trong phần phụ lục được thêm vào chuyên khảo của mình thuộc bộ sách Flora Malesiana vào năm 1997. Tuy nhiên, thay vì nhấn mạnh&nbsp;R. arnoldi&nbsp;thành danh pháp đồng nghĩa, ông tuyên bố thẳng cái tên R. titan là “incompletely known” (“chưa được biết đến nhiều”) với dẫn chứng: The plant material used by Jack to describe the plant has been lost ('Mẫu thực vật mà Jack sử dụng để mô tả loài cây này đã bị thất lạc').

Khi Rafflesia sẵn sàng sinh sản, một nụ nhỏ hình thành bên ngoài rễ hoặc thân của cây chủ và phát triển trong khoảng thời gian một năm. Đầu giống bắp cải phát triển cuối cùng sẽ mở ra để lộ ra hoa. Các nhụy hoặc nhị hoa được gắn vào một đĩa nhọn bên trong hoa. Mùi hôi thối của thịt thối thu hút ruồi và bọ cánh cứng. Để thụ phấn thành công, ruồi và/hoặc bọ cánh cứng phải ghé thăm cả cây đực và cây cái theo thứ tự đó. Quả được tạo ra là những quả mọng tròn chứa nhiều hạt nhỏ.

William Jack, người kế nghiệp Arnold ở thuộc địa Bencoolen ở Sumatra, đã tiến hành sưu tầm lại loài thực vật này và là người đầu tiên chính thức mô tả loài mới dưới tên là R. titan vào năm 1820. Người ta cho rằng Jack đã vội vàng công bố cái tên này vì ông sợ rằng Người Pháp có thể công bố những gì họ biết về loài này và do đó cướp đi ‘vinh quang’ tiềm năng của người Anh. Biết được công trình của Jack, Brown cuối cùng đã có bài báo đăng trên tạp chí Transactions of the Linnean Society một năm sau đó, chính thức giới thiệu cái tên R. arnoldii&nbsp;(ông bỏ qua luôn công trình của Jack trong bài báo của mình).

Bảo tồn

Mặc dù các đại diện trong chi Rafflesia đều là thực vật có mạch (vascular plant), nhưng kì lạ là người ta không hề quan sát thấy được thân, lá, thậm chí cả rễ, và cũng hề có sự xuất hiện của diệp lục; bởi chúng vốn là loài kí sinh bắt buộc (holoparasite) trên một số cây dây leo thuộc chi Tetrastigma. Tương tự như nấm, các cá thể Rafflesia phát triển độc lập dưới dạng các mảng sợi dày nằm hoàn toàn bên trong và tiếp xúc mật thiết với các tế bào cây chủ xung quanh, từ đó hấp thụ dinh dưỡng và nước. Phần nhìn thấy duy nhất bên ngoài cây chủ của R. arnoldii được nhận dạng giống thực vật chính là những bông hoa, khi chúng bước vào thời kỳ sinh sản; với các đặc điểm khác thường như tỷ lệ cực lớn, màu nâu đỏ và mùi hương phát ra như mùi thịt thối.

<h2 style="font-family: Barlow Condensed; --fontSizeDesktop: 32px" class="fs-desktop">Rafflesia trong tựa game Plants vs Zombies 2</h2>

Năm 1999, nhà sử học thực vật người Anh David Mabberley&nbsp;trong quá trình đáp lại những phát hiện của Meijer đã cố gắng giải cứu tên của Brown khỏi trạng thái đồng nghĩa. Điều này được gọi là "bảo tồn" (‘conservation’) trong phân loại học, theo thông lệ thì điều này đòi hỏi phải đưa ra một đề xuất chính thức cho ủy ban của Bộ luật quốc tế về danh pháp thực vật (ICBN hay International Code of Botanical Nomenclature). Mabberley nghĩ rằng ông đã tìm thấy lỗ hổng xung quanh một bản đánh giá chính thức như vậy bằng lập luận rằng mặc dù Brown nổi tiếng là chậm chạp trong việc xuất bản các bài báo của mình, nhưng ông thường có một số trang in trước được in riêng để trao đổi với các nhà thực vật học khác: Một trong những bản in trước này đã được Hortus Botanicus Leiden mua gần đây, trên đó có ghi là tháng 4 năm 1821. Do đó, Mabberley đề xuất rằng tài liệu này nên được coi là ấn phẩm có hiệu lực (effective publication) chính thức, chính điều này sẽ làm mất hiệu lực cái tên trước đó của Jack. Vì một lý do nào đó, Mabberley sử dụng năm 1821, vài tháng sau bản in trước của Brown làm ngày xuất bản của Jack, thay vì ngày xuất bản năm 1820 ở Singapore.&nbsp;Thật khó hiểu, hồ sơ trong Chỉ mục tên thực vật quốc tế (IPNI) vẫn còn một ngày nữa, "1823?", vì nó đã nằm trong cơ sở dữ liệu của&nbsp;Index Kewensis (IK) trước công trình năm 1997 của Meijer. Các đề xuất của Mabberley liên quan đến tên của Brown đã được các tổ chức chấp nhận, chẳng hạn như Index Kewensis.

Xin giới thiệu, em nó có tên khoa học là Rafflesia arnoldii, tên tiếng Anh là corpse flower (hoa xác thối) hoặc giant padma (sen thối khổng lồ), là một loài thực vật có hoa trong chi Rafflesia. Hoa của R. arnoldii được ghi nhận là hoa đơn tính lớn nhất trên Trái Đất. Đặc trưng của R. arnoldii chính là hoa khi nở sẽ phát ra mùi hôi thối nồng nặc và khủng khiếp y hệt mùi thịt thối rữa. Được biết đây là loài đặc hữu tại các khu rừng mưa của Sumatra và có thể là cả Borneo. Một số loài cây khác cũng có cấu trúc hoa lớn tương tự như sen thối khổng lồ&nbsp;R. arnoldii có thể kể ra như cây chân bê khổng lồ (Amorphophallus titanum) hay cọ quạt (Corypha umbraculifera).

Sinh sản

Mabberley cũng chỉ ra rằng tên chi Rafflesia được xác nhận lần đầu tiên bởi một báo cáo ẩn danh trong một cuộc họp được công bố trên tạp chí&nbsp;Annals of Philosophy vào tháng 9 năm 1820 (tuy nhiên do quá thiếu dẫn chứng nên tên này bị gọi là nomen nudum). Mabberley cũng khẳng định rằng tác giả là Samuel Frederick Gray. Tuy nhiên, vì điều đó không được nêu ở bất kỳ chỗ nào trong Annals, theo Điều 46.8 của mã ICBN, Mabberley đã sai khi chính thức quy kết việc xác nhận cho Gray. Do đó, việc xác nhận tên này được IPNI quy cho một người tên là Thomas Thomson, biên tập viên của Annals năm 1820. Mabberley về sau đã thừa nhận lỗi sai của mình vào năm 2017. Thomson này không phải là nhà thực vật học Thomas Thomson, người được ba tuổi vào năm 1820, mà là người cha có tên giống hệt ông, một nhà hóa học, bởi vậy mà&nbsp;Rafflesia là đơn vị phân loại thực vật duy nhất mà người đàn ông này từng công bố.

Theo quan sát, hoa của sen&nbsp;R. arnoldii&nbsp;có đường kính khoảng 1 m, nặng tới 11 kg, được hình thành từ những nụ cũng lớn không kém, hệt như bắp cải, màu hạt dẻ hoặc nâu sẫm và đa số rộng khoảng 30 cm. Trong đó nụ hoa lớn nhất (hay nụ hoa lớn nhất từng được ghi nhận) được tìm thấy ở Núi Sago, Sumatra vào tháng 5 năm 1956 với đường kính vào khoảng 43 cm.&nbsp;Các nhà nghiên cứu Indonesia khi viết báo cáo thường gọi nụ này là 'knop' (knob hay núm/bướu) (báo cáo vào năm 2019).

Loài cây chủ duy nhất của R. arnoldii là Tetrastigma leucostaphylum ở Tây Sumatra. Tetrastigma bản thân chúng cũng là những loài sống dựa vào vật chủ khác, sử dụng sức mạnh và sự phát triển thẳng đứng của các loài cây xung quanh khác để vươn tới ánh sáng. Ở đây tôi tạm thời gọi là Cây chủ của cây chủ, tức những cây mà Tetrastigma sử dụng để leo lên nơi có ánh sáng, vốn có số lượng loài tương đối hạn chế, tuy nhiên chúng vẫn là những cây gần nhất với Tetrastigma. Khi còn non, ít nhất là tại các địa điểm được nghiên cứu ở Tây Sumatra, các khu vực rừng nguyên sinh, Tetrastigma leo bám vào các cây con hay các bụi cây Laportea stimulans và Coffea canephora, ở tầng dưới tán cây (subcanopy), các loài Campnosperma là loài quan trọng nhất, trong khi cây lớn duy nhất mà cây leo mọc cũng là mán nam&nbsp;Laportea stimulans. Tetrastigma thường có thể bao phủ hoàn toàn vật chủ của nó ở tầng dưới tán cây, làm tắt ánh sáng đến mức sàn rừng bên dưới tán cây hoàn toàn tối tăm - điều này dường như được Rafflesia arnoldii ưa thích, vì hầu hết các núm đều được tìm thấy ở những vị trí tối nhất trong rừng. Cây phổ biến nhất liên quan đến Rafflesia arnoldii là cây nhỏ Coffea canephora (cà phê robusta nổi tiếng), thực ra không phải là cây bản địa của khu vực này mà được du nhập từ Châu Phi. Nó bao phủ hầu hết các bụi rậm, với Chỉ số giá trị quan trọng (IVI) trên 100% và cũng là thành phần chính của tầng dưới tán cây với IVI là 52,74%. Cây cao chiếm ưu thế ở những khu vực này là Toona sureni, có IVI tán cây là 4,97%.[13]

<h3 style="font-family: Barlow Condensed; --fontSizeDesktop: 24px; --fontSizeMobile: 12px; text-align: justify" class="fs-desktop fs-mobile">1. Môi trường sống</h3>

Vào năm 1818, bác sĩ phẫu thuật người Anh Joseph Arnold đã thu thập mẫu thực vật của một loài Rafflesia khác do một người hầu Mã Lai tìm thấy trên một phần lãnh thổ của Sumatra, thời đó vốn là thuộc địa của Anh nên có tên là British Bencoolen (nay là Bengkulu) trong một cuộc thám hiểm dẫn đầu bởi Phó Thống đốc Bencoolen (Lieutenant-Governor of Bencoolen) mới được bổ nhiệm, Stamford Raffles. Thật không may, Arnold đã lên cơn sốt và qua đời ngay sau phát hiện mới của mình, mẫu vật khi đó được bảo quản và gửi đến Joseph Banks. Sau đó Banks tiếp tục chuyển giao các mẫu trên, và Robert Brown là người vinh dự được tận tay nghiên cứu chúng. Họa sĩ thường trú tại Bảo tàng Anh, Franz Bauer được giao nhiệm vụ phác thảo hình minh họa cho các loài thực vật mới được gửi về. Sau cùng thì Brown cũng đã có một bài phát biểu hoàn thiện trước cuộc họp vào tháng 6 năm 1820 của Hiệp hội Linnean tại London (Linnean Society of London), nơi ông lần đầu tiên giới thiệu về chi và hai loài của chi ngay sau đó. Và cũng chính Brown đã đặt tên chi là Rafflesia để vinh danh Raffles.

Các thành phần quan trọng khác của hệ sinh thái xung quanh cây Rafflesia arnoldii tại địa điểm này là Urticaceae Laportea stimulans (IVI: 55,81%) và Villebrunea rubescens (IVI: 50,10%), cũng như quế dại Cinnamomum burmannii (IVI: 24,33%) và sung Ficus disticha (IVI: 23,83%). Trong tầng phụ cây trồng chính là Toona Sureni (IVI: 34,11%), Laportea stimulans (IVI: 24,62%), Cinnamomum burmannii (IVI: 18,45%) và Ficus ampelos (IVI: 14,53%). Các loài cây chính được tìm thấy trong tán cây, bên cạnh Toona, là loài Shorea (IVI: 26,24%), Aglaia argentea (IVI: 25,94%), Ficus fistulosa (IVI: 16,08%) và Macaranga gigantea (IVI: 13,06%).[13]

<h2 style="font-family: Barlow Condensed; --fontSizeDesktop: 32px" class="fs-desktop">Hành trình phân loại</h2>

Rafflesia arnoldii đã được phát hiện là lây nhiễm cho các vật chủ phát triển trong đất kiềm, trung tính và có tính axit. Nó không được tìm thấy xa nguồn nước. Nó đã được tìm thấy ở độ cao từ 490 đến 1.024 mét.[13]

Hoa của Rafflesia arnoldii được bảo quản tại Vườn Bách thảo Kyoto

Cây được gọi với cái tên là kerubut ở Sumatra. Tại kecamatan ('quận') của Pandam Gadang, nó được gọi là cendawan biriang theo tiếng Minangkabau.

Người châu Âu đầu tiên tìm ra Rafflesia là nhà thám hiểm xấu số người Pháp Louis Auguste Deschamps (1765 – 1842). Ông là thành viên trong đoàn thám hiểm khoa học Pháp trên đường du hành sang Châu Á và Thái Bình Dương, từng bị người Hà Lan bắt giữ 3 năm trên đảo Java của Indonesia. Cũng tại đây, vào năm 1797, ông đã thu thập được một mẫu thực vật mà ngày nay người ta gọi nó là Rafflesia patma. Trong chuyến hành trình trở về vào năm 1798, tàu của ông bị người Anh chiếm đoạt bởi nước này đang có chiến tranh với Pháp, toàn bộ giấy tờ và ghi chép của ông đều bị tịch thu. Joseph Banks, nhà tự nhiên học người Anh được cho là đã tiến hành vận động đòi giới cầm quyền trả lại các tài liệu bị đánh cắp nhưng dường như vô ích. Các tài liệu sau đó bị thất lạc và được rao bán vào khoảng năm 1860, tiếp đó được chuyển đến Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Anh và rồi nhanh chóng bị thất lạc tại đây một lần nữa. Rất nhiều người đã không được tiếp cận với những tri thức mới này mãi cho đến năm 1954, khi chúng được phát hiện lại tại Bảo tàng. Trước sự ngạc nhiên của rất nhiều người, những mẩu ghi chú và bản vẽ của Louis Auguste Deschamps đều khẳng định ông đã tìm thấy và nghiên cứu các loài thực vật này từ rất lâu trước người Anh. Một lần nữa đặt ra nghi vấn rằng rất có thể người Anh đã cố tình giấu nhẹm đi các ghi chú của Deschamps để giành lấy “vinh quang” của “khám phá” này cho riêng họ.

Zalo

Khi nhìn bức ảnh trên, bạn thấy đó là một bông hoa bình thường đúng không, ừ nhìn cũng giống hoa lắm, có chăng nó hơi chút kì lạ ở “hoa văn” trên cánh và phần giữa hõm sâu đầy mờ ám mà thôi. Nhưng thực tế chút nhé, bỏ qua hình dáng có chút kì lạ kì kia, bông hoa mà bạn đang nhìn thấy qua ảnh chụp thực chất có đường kính gần mét đó, cứ tưởng tượng là nó có thể trải rộng cái bàn bạn đang ngồi để xem bài viết này đấy.

Hoa lớn phát triển ngay tại gốc cây khác

SearchOutlined

Xem bản tiếng Anh

Sen thối khổng lồ

Hoa của R. arnoldii được ghi nhận là hoa đơn tính lớn nhất trên Trái Đất. Một số loài cây khác cũng có cấu trúc hoa lớn như chân bê khổng lồ (Amorphophallus titanum) và cọ quạt (Corypha umbraculifera).

Tên gọi của cây theo khu vực

Miêu tả hình dáng cây

Hành trình phân loại